Met het bestuursakkoord “Samen werken aan de toekomst” bouwen we aan een Ede waar het in de toekomst goed leven is. Om onze ambities te realiseren, moeten we rekening blijven houden met wat er om ons heen gebeurt en bijhorende onzekerheden. We moeten van buiten naar binnen blijven kijken. We leven momenteel in een tijd waarin er veel (onvoorziene) ontwikkelingen zijn op verschillende terreinen. Veranderingen internationaal hebben hun weerslag nationaal, regionaal en vervolgens ook op onze gemeente. Een voorbeeld hiervan is de voortdurende Russische militaire agressie in Oekraïne. Onrust op het wereldtoneel, stijgende (energie)prijzen, een voor jarenlang ongekend hoge inflatie en een toestroom aan vluchtelingen. Dit alles is ook in Ede voelbaar. Daarom nemen we u met dit inleidende hoofdstuk mee langs de relevante ontwikkelingen en hoe deze de (financiële) positie van de gemeente beïnvloeden.
Financiële verwachting
Economen verwachten voor 2023 nog een economische groei van rond de 1,5 procent. Vervolgens zal de groei afzwakken. We moeten rekening houden met een aanhoudende krappe arbeidsmarkt. Veel bedrijven zullen door met name de tekorten aan mensen en materialen het lastig houden. Als gemeente is het hierdoor lastig om opdrachten op verschillende werkvelden tijdig uit te laten voeren en daarmee de beschikbare middelen daadwerkelijk aan te wenden. Alhoewel de prijzen niet meer met dubbele cijfers stijgen, is de strijd tegen inflatie nog niet over. Gevolg hiervan is een aanhoudende druk op de geldmarktrentes. Een snelle terugkeer naar de lage rentes van voor 2022 is niet waarschijnlijk.
Voor de korte termijn staat de gemeente Ede er financieel goed voor. Er is echter nog steeds veel onduidelijkheid over wat er over een paar jaar gaat gebeuren. In het coalitieakkoord van de huidige regering werd een nieuwe systematiek voor het gemeentefonds aangekondigd, die autonomie en stabiliteit zou moeten bevorderen en waarbij verruiming van het belastinggebied zou worden betrokken. Vooruitlopend op deze nieuwe systematiek werd het gemeentefonds vanaf 2026 op een (fors) lager niveau vastgesteld en de trap op, trap af-systematiek buiten werking gesteld. Vanaf 2026 is er voor gemeenten structureel zo’n € 3 miljard minder beschikbaar voor het uitvoeren van gemeentelijke taken en biedt het accres vanaf 2027 te weinig vergoeding voor het opvangen van de autonome groei van de zorgtaken. Dit heeft ook gevolgen voor de begroting van Ede.
Van curatief naar preventief
Sociaal gezien zijn er volop uitdagingen op het gebied van arbeidsmarkt, zorg, onderwijs, participatie en jeugd. Hoe houden we de bevolking vitaal en gezond? Het steeds grotere beroep op gezondheidszorg maakt dat het huidige systeem, gericht op oplossen van zorgvragen, op termijn onhoudbaar en onbetaalbaar is. Daarnaast speelt ook hier de krappe arbeidsmarkt. We willen daarom bewegen van curatief naar preventief: gezondheid en vitaliteit voor iedereen. Het Integraal Zorgakkoord (IZA) en het Gezond en actief leven akkoord (GALA) zetten volop in op preventie. Het GALA geeft nadere invulling aan de afspraken die in het IZA zijn gemaakt over de regionale samenwerking tussen zorgverzekeraars en gemeenten als het gaat om gezondheidsbevordering. Om de gezondheid te bevorderen is bestaanszekerheid essentieel. Een leven in bestaansonzekerheid heeft negatieve gevolgen voor de (mentale) gezondheid, de sociale relaties, opvoeding en werk. Dit leidt bovendien tot een hogere aanspraak op zorg. Met de opgave Gezondheid & Vitaliteit, de aanpak bestaanszekerheid, gezond leven makkelijker maken, kansengelijkheid en de Hervormingsagenda Jeugd, zetten we in op het aanpakken van de oorzaak van problemen. Met de opgave Gezondheid & Vitaliteit sturen we vanuit verschillende beleidsdomeinen en afdelingen op de beweging naar de voorkant en zorgen voor een breed preventief aanbod voor iedereen.
Ook de aankomende tijd krijgen we te maken met een toename van vluchtelingen en nieuwkomers. Voor het opvangen van deze mensen ontvangt de gemeente geld. Daarnaast hebben we bij de Programmarekening middelen gereserveerd. Bij de Programmabegroting wordt hier verder invulling aan gegeven.
Druk op de ruimte neemt toe, maar de uitdaging gaan we aan
Nederland is een relatief klein land en de druk op de ruimte wordt steeds groter. Het maken van keuzes, wat al lastig is vanwege de schaarse ruimte, wordt extra uitdagend door de stikstof impasse. Al dat produceren, vervoeren, boeren en bouwen heeft zo zijn keerzijde. Hierdoor gaat de kwaliteit van onze natuur hard achteruit. Ook op het gebied van mobiliteit en energievoorzieningen zijn de uitdagingen voor ons land groot. Rijk en Provincie doen een flink beroep op ons als het gaat om deze uitdagingen. Daarbij is het niet altijd helder wat er gevraagd gaat worden, voor wanneer en welke financiële middelen beschikbaar zijn. Dit vergt veel van onze wendbaarheid.
Binnen deze context hebben we in Ede te maken met een enorme (sociale) woningbouwopgave. Met onze Verstedelijkingsstrategie gaan we voor een groene en gezonde leefomgeving, goede bereikbaarheid en balans tussen wonen en werken. In het landelijk gebied hebben we te maken met een forse transformatieopgave voor de landbouw. Ook geniet Ede van prachtige natuur die helaas onder enorme druk staat. Om verdere achteruitgang te stoppen en te werken aan herstel, moet er op korte termijn worden ingegrepen. Leidend voor ons handelen blijft uiteraard de vastgestelde Omgevingsvisie.
Deze uitdagingen gaan we de aankomende jaren aan in verschillende opgaven en programma’s, zoals de opgaven Passend Wonen en Landelijk Gebied en het programma Ede energieneutraal. Om de mobiliteit te bevorderen wordt hard gewerkt aan het station Ede-Wageningen. Om al deze doelen te bereiken, zijn focus, maatschappelijke investeringen en vooral samenwerking in de regio en met andere overheden en marktpartijen nodig.
Kortom, ruimte is schaars en het maken van keuzes wordt ook voor Ede steeds lastiger.
Bestuur en organisatie van Ede
De schaalsprong van Ede en de veranderende en (nieuwe) grote maatschappelijke vraagstukken doen een appèl op het bestuur en de organisatie. We werken aan een meer wendbare en weerbare organisatie die goed in verbinding staat met haar omgeving, zowel intern als extern en in staat is slagvaardig te opereren. Met de middelen die voor de komende jaren beschikbaar zijn gesteld om de organisatie en daarmee de realisatiekracht te versterken, kunnen we deze slag maken. Het blijft een uitdaging om de komende jaren al het werk gedaan te krijgen, omdat de arbeidsmarkt krap blijft. We zetten in op gemeente Ede als aantrekkelijke werkgever. Met als resultaat beperkte uitstroom, het bevorderen van de interne doorstroming en het actief werven van nieuwe medewerkers.
Om passende dienstverlening aan onze inwoners te bieden, heeft Ede tot doel om haar dienstverlenende en wettelijke taken zo goed en efficiënt mogelijk uit te voeren en waar nodig dichtbij de burger te staan. Dit vraagt om een eigentijdse dienstverlening waarmee inwoners en ondernemers goed en efficiënt, bediend worden en waar nodig het persoonlijke contact mogelijk is. Tegelijkertijd is het voor Ede van cruciaal belang om de privacy en inclusiviteit van haar inwoners en ondernemers goed te borgen. We houden onze levertijden acceptabel en blijven werken aan goede bereikbaarheid voor onze inwoners, waarbij diverse kanalen worden ingezet zodat inwoners de dienstverlening krijgen die nodig is. Het programma Dienstverlening wordt dit jaar opgesteld, waarbij ook verdere invulling wordt gegeven aan de regie van inwoners en ondernemers over eigen data, meer zaken zelf geregeld kunnen worden en diensten en producten, waar mogelijk, direct worden geleverd.